Ancares, un mundo de esquecidas sensacións

por Pedro de LLano

Na alba. Cando a luz comeza a asomarse tras os cumes dos Ancares. Cando a néboa que cobre os silenciosos bosques comeza a despexarse converténdose nun mar de algodón que parece estenderse á busca do mar, os nacentes sons dun novo día rompen, unha vez máis, a estraña sensación de ter podido “escoitar” o silencio. Ao lonxe canta un galo, ladra un can e as vacas comezan a saír empuxándose pola porta da estrevariza. Os chocallos soan musicalmente en medio da nada mentres, dirixidas pola súa dona, baixan a corredoira, perdéndose na calixe que esvaece as formas da paisaxe, camiño das encostadas superficies verdes nas que pacerán ata chegada da noite. As pequenas aldeas, Vilarello, Piornedo, Pando, Poso, Robledo, Moreira… comezan, así, a rutina dunha nova xornada.

No interior da palloza alguén comeza a moverse. Na total escuridade do interior, escóitase o rumor duns pasos. Renxe o gonzo dunha porta, e as primeiras raiolas de sol rompen a negrura da noite mentres o po parece flotar na súa luz. A completa opacidade do interior parece agora inundarse dunha fráxil claridade. Xunto ao lume, onde os cans aínda dormen entre apagados ronquidos, unha muller inicia a preparación do almorzo e a vivenda empeza a recobrar a vida. As galiñas revoan na barra. Os nenos espreguízanse nunha atmosfera que se vai enchendo de fume entre as inconfundibles sensacións duns ancestrais olores: herba seca, gando, estrume…, permanentemente ligados ás súas vidas.

Pouco a pouco comezan a escoitarse voces no exterior… O motor dun tractor racha por fin o acougo, e abre un novo tempo de traballo, mentres o forasteiro emprende unha nova camiñada pola serra. Desde o fondo do val, cruzando rápidos e ruidosos torrentes, que discorren entre grandes rochedos erosionados polo seu constante movemento, sobe cara aos cumes serpeando sendas de fortes pendentes, polas que un día accederon aos pastos de verán os condutores de rebaños. Xunto a el quedan circulares alvarizas, orientadas ao mediodía, nas que se escoita o permanente zunido das abellas. A medida que o camiño ascende a montaña, o val vai afastándose permitindo a contemplación de todo o seu contorno. Os soutos de castiñeiros que parecen protexer pequenos lugares dos que tan só se perciben grandes cubertas de palla, emerxendo xunto aos vellos teixos, entre planos de lousa que escintilan baixo o sol. Casais ás veces deshabitados ou tan só gardados por algún veciño alonxado pola emigración. As grandes searas. As terras de labranza Prados de insólita topografía nos que, no verán, unha vizosa herba parece cubrirse de flores, para ser percorridos polas vacas que pacen neles co seu habitual aspecto cansado e somnolento. Alá abaixo, nun afastado fondo da ladeira, frondosas bandas de salgueiros, ameneiros, freixos, pradairos… acompañan algún regato no seu discorrer desde a cima da montaña.

A medida que o cume vai estando máis próximo, pouco a pouco, os sons da vida van de novo afastándose, ata esvaecerse. Alí, nos fronteirizos lugares da serra, entre campas utilizadas para o pastoreo, uceiras e piornos, subido no alto dun penedo –nun mediodía de verán no que os raios do sol reverberan sobre a rocha e parece que se puidese escoitar a voz do baleiro- unha leve brisa fainos sentir o fluír do tempo e parece recordarnos que aquela montaña e o planeta no que se integra continúa o seu eterno movemento. Observando os remotos horizontes entre unha refulxente luz e un inmenso silencio, aquela pequena “cima do mundo” pode ofrecernos a máis grande impresión de harmonía e facernos sentir unhas irresistibles ganas de berrar coa sensación de que a nosa voz será escoitada en todo o cosmos. No cume da montaña, o mundo circundante aparece como unha entidade única chea de equilibrio e de paz. A vida está alí estendéndose ao universo enteiro.

Máis tarde, no descenso, unha grande e fermosa fraga. O noso bosque máxico. Alí onde a fauna e a flora manteñen aínda a súa plenitude nun medio natural completamente virxe. Onde habitan o xabaril, o corzo, o raposo, o lobo, e din que, ás veces, o oso que cruza a serra desde os vellos bosques de Oscos. Onde, nun máxico sotobosque, un día habitaron as míticas e xa case desaparecidas pitas de monte. É, a súa, unha superficie cuberta de follas de carballo e de fieitos entre os que agroman gastadas rochas cubertas de mofo nas que un non pode evitar a tentación de tombarse na soidade. O desexo de soñar baixo o encaixe de luz e sombras xerado pola fragmentada e imprecisa presenza do sol buscando o seu camiño a través das follas. De escoitar o cantar de mil paxaros, o murmurio do vento nas copas dos carballos, o zunido das avésporas, o voo dunha perdiz… conformando un novo remuíño de sensacións.

Cando a tarde xa vai avanzada, no fondo do val resoan, de novo, as voces dos labregos. Homes e mulleres apresúranse na recollida dunha herba que enche co seu olor as terras baixas dos Ancares. Piden, como sempre, que dure o sol. Que non chegue a tronada. Segan a herba, esparéxena, sécana, cárgana, trasládana e almacénana nunha axitada actividade que non rematará ata que, tal vez, baixo as primeiras e fortes gotas dunha treboada, o alimento que permitirá o mantemento do gando durante o duro inverno se encontre a salvo.

Ao caer o día, a natureza recupera de novo o seu silencio. Agora, no solpor, as montañas tínguense cunha luz dourada que, pouco a pouco, se vai esvaecendo na escuridade. Todo pecha onde comezou.

Mentres, de volta á escuridade da morada, préndense tímidas luces ó tempo que aínda se escoitan voces de xente que volve do traballo, a bóveda do firmamento comeza a encherse co que, para alguén chegado doutro medio, semella un número inimaxinable de estrelas. Estamos, novamente, no mundo da sombra e os seus enigmas.

Durante moitos séculos as pallozas, escurecidas por anos e anos do fume dun lume sempre prendido, volveron reiteradamente acoller os seus moradores naquel mundo interior no que, nos longos meses de inverno, mentres bruaba o vento e a neve, contumaz e pegañenta, se arrastraba formando remuíños ata inundar a paisaxe no medio dun grave silencio, os seus habitantes continuaban a súa rigorosa vida. Que longos eran aqueles invernos! Que alegría, á súa fin, escoitar cantar o cuco nun mar de mimosas en flor, cando a herba medra día a día, e volve anunciar a volta da vida…!

Cando se trata de recrear unha paisaxe emocional e o seu recordo, un sempre sente que é moito, moitísimo o que queda por expresar en canto a inmensa e única experiencia do mundo dos sentidos. Mentras, alí onde pretéritos xeitos de vida van sendo extinguidos por unha nova civilización. Onde vellas cubertas vencidas, poxigos desencaixados, madeiras podres e silvas cubrindo portas e ventás volverán a provocarnos unha infinita sensación de tristeza, aínda reina a máis elemental orde do mundo.